طراحی و هنر چاپ پارچه از دیرباز تاکنون

وقتی صحبت از پارچه می‌شود نمی‌توان در مورد طراحی و هنر چاپ پارچه صحبت نکرد. صنعت چاپ با قدمتی چند هزارساله همیشه یکی از صنایع پرکاربرد تمدن بشری بوده است. انسان‌ها از گذشته تا به‌حال علاقه فراوانی به ایجاد طرح‌های متنوع بر روی پارچه داشتند. به همین دلیل صنعت چاپ پارچه اهمیت بالایی دارد. روند طراحی و رویکردهای انتخاب رنگ و طرح و تاثیر آن بر جامعه از جمله مواردی است که موجب تغییر در سلیقه و روحیه افراد می‌شود و می‌تواند بر جامعه تاثیر بگذارد.

چاپ پارچه تلفیقی از هنر ومهندسی است و سفر پرماجرایی را از طرح اولیه پارچه تا خروجی نهایی و رسیدن به دست مشتری طی می‌کند. این مقاله راهنمای کاملی از این روند است که از طراحی اولیه، تا انواع چاپ، رویکرد طراحی و رنگ گرفته تا تاثیر شرایط جامعه و مناطق جغرافیایی بر انتخاب طرح نهایی مورد بررسی قرار می‌دهد. پس تا انتها با ما همراه باشید.

نقش هنر در چاپ پارچه

هر بخش از فرآیند چاپ، روی منسوجاتی مانند پارچه را که مشاهده کنید از ترسیم طرح کلی گرفته تا جزئیات، هنر در آن نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. در ادامه برای بررسی اهمیت هنر در این حوزه، به بررسی بخش‌هایی از صنعت چاپ که رابطه مستقیمی با هنر دارند، می‌پردازیم:                                 

1. طراحی الگوها و آثار هنری: طرح‌های مختلف ایجاد شده توسط طراحان شامل الگوها و نقش‌های متنوعی است که جهت چاپ روی پارچه‌ تولید می‌شوند. این‌ طرح‌ها می‌توانند از طرح‌های گل و گلدان تا طرح‌های انتزاعی و مدرن و هر چیزی که بازار و مصرف‌کنندگان را جلب کند، تشکیل شده باشند.
2. انتخاب و ترکیب رنگ‌‌ها: ترکیب رنگ‌‌ها یک جنبه مهم دیگر از نقش هنر در چاپ است. هنرمندان به‌دقت به رنگ‌‌های مختلف و احساسات منتقل‌شده توسط آن‌ها توجه می‌کنند. انتخاب رنگ همواره موجب افزایش تجارب بصری و جذابیت نهایی منسوجات می‌گردد.
3. ابتکار و نوآوری: هنرمندان اغلب به دنبال ایده‌های جدید، الهام‌بخش و نوآورانه هستند که نمایانگر تازگی و زیبایی در طرح‌هایشان باشد.
4. ارتباط با مصرف‌کننده: برخی از طرح‌های چاپی، از الگوها و نقوش مرتبط با فرهنگ‌ها و هویت‌های خاص الهام گرفته می‌شوند، این طراح‌ها می‌توانند با هویت و فرهنگ مصرف‌کننده ارتباط برقرار کنند که تأثیر مستقیمی بر تجربه و انتخاب‌های آن‌ها دارد.

بیشتر بخوانید: تکنولوژی چاپ پارچه

طراحی و روند تولید در چاپ پارچه

طراحی و توسعه

برای شروع، طرح یا موضوع کاغذ به یک فایل تبدیل می‌شود. دو تکنیک برای توسعه یک طرح وجود دارد. تکنیک اول، از طریق فرآیند دیجیتالی و دوم اسکن‌کردن مستقیم عکس‌ها. پس از توسعه، فایل نهایی ذخیره و درنهایت چاپ می‌شود. تمام طرح‌های رنگی لازم و تنظیمات روشنایی تصویر در این مرحله قابل انجام است. طراحی و توسعه طرح یکی از مهم‌ترین مراحل است؛ زیرا اساس کیفیت چاپ پارچه را طرح تعیین می‌کند.

پردازش

 قبل از چاپ، پارچه باید انتخاب وآماده شود. در مرحله آماده‌سازی، پارچه‌ها باید به‌درستی در جای خود قرار گیرند. این کار به‌منظور محکم‌کردن، برای تغذیه بهتر و از بین بردن چروک‌ها انجام می‌شود.

چاپ

سرهای چاپگر براساس ضخامت پارچه تنظیم می‌شوند. سپس تصاویر با کمک یک سرور چاپگر با استفاده از رنگ‌‌های مخصوص خود، روی بستر چاپ می‌شوند. درنهایت به پارچه چاپ‌شده، خشک‌شدن زمان می‌دهند.

تثبیت رنگ

هنگام چاپ، رنگ‌‌ها فقط به‌طور موقت به سطح پارچه متصل می‌شوند. اگر تثبیت را انجام ندهیم، رنگ به‌مرورزمان محو می‌شود؛ بنابراین تثبیت رنگ‌‌ها به جهت افزایش خواص پایداری طرح، مهم است. در این مرحله، مولکول‌های رنگ از سطح پارچه، وارد الیاف شده و به‌طور دائم به هم متصل می‌شوند.

شستن

آخرین مرحله در فرآیند چاپ دیجیتال، شستشو است. سه مرحله شستشو وجود دارد:

• مرحله 1: پارچه را ابتدا باید با آب سرد آبکشی کنید.
• مرحله 2: سپس پارچه را در آب داغ (بین 80 تا 90 درجه سانتی‌گراد) با 2 تا 3 قطره سورفکتانت بشویید. اولین معیار برای حذف رنگ‌های راکتیو پس از شستشوی سرد اولیه، اطمینان از رسیدن دمای شستشوی گرم به حداقل 90 درجه سانتیگراد است. درغیراینصورت، رنگ هیدرولیزشده ممکن است حذف نشود.
• مرحله 3: پارچه را یک بار دیگر با آب سرد بشویید.

بیشتر بخوانید: چاپ دیجیتال پارچه چیست؟

تاثیر رویکردهای طراحی بر صنعت چاپ پارچه

داشتن رویکرد طراحی پارچه، فارغ از جذابیت طرحی که انتخاب می‌کنید، بسیار مهم است. طراحان پارچه به اقتضای هر دوره زمانی رویکردهای متفاوتی برای ارائه‌ طرح‌های پارچه دارند. یکی از رویکردها وضعیت روحی جامعه است. به‌عنوان‌مثال در دوره شیوع ویروس کرونا و چیره شدن غم بر همه مردم دنیا، طراحان پارچه برای افزایش روحیه جمعی، پارچه‌هایی با طرح‌های شاد را به بازار عرضه کردند. این یکی از هزاران تصمیمی است که طراحان با توجه به وضعیت عمومی روحیه جامعه گرفتند.

همان‌طور که می‌دانید خصوصیات کلی یک جامعه براثر محیط‌زیست و آب‌وهوا آن تغییر می‌کند. به همین دلیل یکی دیگر از رویکردها هنگام طراحی توجه به منطقه جغرافیایی و خصوصیات مردم آن منطقه است. در این مورد می‌توان به تفاوت میان لباس‌های محلی مردم شمال کشور و مردم مناطق مرکزی اشاره کرد.

در مناطق شمالی از رنگ‌‌های شاد و الگوهای درشت و در مناطق کویری از رنگ‌‌های روشن و الگوهای ریز استفاده می‌شود که این موارد به خصوصیات آن جامعه بستگی دارد. حتی آب‌وهوا نیز یکی از عوامل مهم است. همان‌طور که می‌دانید مردم مناطق مرکزی به دلیل آفتاب و گرمای فراوان از رنگ‌های روشن استفاده می‌کنند ولی مردم شما کشور محدودیتی برای استفاده از رنگ‌‌ها به خاطر آب‌وهوا ندارند.

استفاده از الگوها و رنگ‌‌ها در چاپ پارچه

الگوهایی که هنگام طراحی مورداستفاده قرار می‌گیرند، در انواع رنگ‌‌ها و شکل‌ها وجود دارند. ترکیب این الگوها با رنگ‌‌های مختلف باعث ایجاد طرح‌های متفاوت می‌شود.

الگوهای مورد استفاده در طراحی

1. راه‌راه شکسته: در این الگو خطوط افقی، شکسته و در راستاهای مخالف هستند. به عبارتی خطوط افقی، ممتد نیست و در قسمت‌های مختلف دچار شکست شده است.
2. باتیک: در این الگو پس‌زمینه طرح اصلی سفید و فضاهای خالی طرح رنگی هستند.
3. پنجره‌ای: این الگو مانند الگوی چهارخانه است؛ با این تفاوت که خطوط آن بسیار نازک هستند و پس‌زمینه، عمده طرح را تشکیل می‌دهد.
4. آمبره: این کلمه به معنای “سایه” و نشان‌دهنده تغییر روند رنگ الگو از روشن به تاریک است.
5. لانه‌زنبوری: درست مانند نام خود، از کندوهای زنبورعسل الهام می‌گیرد که به این سبک هندسی شش‌ضلعی نیز می‌گویند.
6. کِرول: در این الگو نقوش به‌کاررفته از طبیعت الهام گرفته‌شده‌اند و ظاهر این نقوش شبیه به گلدوزی‌های دست‌دوز به نظر می‌رسد.
7. سبدبافی: الگوی بافت سبد، دارای جلوه‌ای متقارن و سه‌بعدی است.
8. بروکاد: در این الگو از گل‌های درشت استفاده می‌شود.
9. شطرنجی: یکی از محبوب‌ترین الگوهای موجود در بازار، شطرنجی یا چهارخانه است که در آن مربع‌های رنگی متناوب و منظم ترکیب شده‌اند.
10. شِورون: در اصطلاحات طراحی به الگوهایی شورون می‌گویند که از راه‌راه‌های زیگزاگی تشکیل‌شده‌اند.
11. حیوانات: در برخی از طرح‌ها طبیعت مانند جنگل یا حیوانات نشان داده ‌می‌شود. اما در طرح‌های حیوانی جلوه دیگری از طبیعت وحشی نشان ارائه می‌گردد. در این طرح‌ها تنها بافت پوست حیوانات یا رد پای آن‌ها مانند گورخر، ببر، آهو، مار و غیره استفاده می‌شود.
12. انتزاعی: این الگو شامل اشکال نامنظم با طرح‌های رنگی مختلف یا یکسان است.

انواع چاپ و رنگ‌های مخصوص آن‌ها

هرکدام از روش‌های چاپ، با رنگ‌دانه‌های مخصوص به خودکار می‌کنند.در زیر، به برخی از روش‌های متداول و رنگ‌‌های مورداستفاده اشاره‌شده است:

• چاپ دیجیتال: معمولاً از رنگ‌‌های بر پایه آب (Dye) یا رنگ‌‌های محلول در محلول (Pigment) در چاپ دیجیتال استفاده می‌شود.
• چاپ سابلیمیشن (Sublimation Printing): در روش چاپ سابلیمیشن یا تصعید، رنگ‌‌های جامد به حالت گازی تبدیل می‌شوند و درون الیاف قرار می‌گیرند. این روش چاپ برای پارچه‌های سفید یا رنگ روشن مناسب است، زیرا رنگ پایه بر ظاهر تأثیر می‌گذارد.
• چاپ صفحه‌ای (Screen Printing): از رنگ‌‌های برپایه آب و یا رنگ‌‌های پلاستیسول (Plastisol)در این روش استفاده می‌شود.
• چاپ پدی (Pad Printing): از رنگ‌‌های خاص چاپ پدی که معمولاً به‌صورت خاص تهیه می‌شوند استفاده می‌شود.
• چاپ آبی (Water-based Printing): در این روش از رنگ‌‌های محلول در آب استفاده می‌شود که بعد از چاپ، آب تبخیر می‌شود و رنگ در الیاف باقی می‌ماند.

طراحی و تولید پارچه با استفاده از روش‌های دیجیتال

 فرآیند تولید پارچه شامل مراحل متفاوتی است که در بین این مراحل، مرحله اول، طراحی و مرحله آخر که چاپ است به‌صورت دیجیتالی انجام می‌شود. مرحله اول، هم ازلحاظ بصری و هم ساختاری توسط نرم‌افزارها قابل انجام است. دو نرم‌افزار EATدیزاین‌اسکوپ و بوریا معروف‌ترین نرم‌افزارهای طراحی پارچه در ایران هستند. مهندسان نساجی به وسیله‌ی این دو نرم‌افزار پارچه‌ها را هم از لحاظ بافت و هم بصری طراحی می‌کنند.

طرح‌هایی که در این نرم‌افزارها ایجاد می‌شود نتیجه‌ی تلفیق مهندسی و هنر است. ترکیب یک بافت‌ با رنگ‌‌ها و نخ‌های مختلف طرح‌های متنوعی را خلق می‌کند. افزون‌بر این دو، طراحان می‌توانند از طریق نرم‌افزارهای ایلاستریتور و فوتوشاپ نیز پارچه طراحی کنند.

در این دو نرم‌افزار امکان طراحی و جنسیت‌بخشی وجود دارد. در مرحله آخر تولید، طرحی که توسط نرم‌افزار کشیده می‌شود در فرمتی که دستگاه توانایی خواندن آن را دارد، ذخیره می‌شود. در نهایت پارچه در دستگاه چاپ دیجیتال فیکس شده و فرآیند چاپ برروی آن انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: مراحل چاپ تی‌شرت چیست؟

سخن پایانی

طراحی و هنر چاپ پارچه شامل ایجاد الگوها، تصاویر یا طرح‌هایی بر روی پارچه با استفاده از تکنیک‌های مختلف چاپ است. این فرآیند امکان تولید منسوجات منحصربه‌فرد و سفارشی را برای طیف گسترده‌ای از کاربردها ازجمله پوشاک، دکوراسیون منزل و موارد دیگر فراهم می‌کند. در این مطلب تلاش کردیم تا جنبه‌های کلیدی روند چاپ بر روی پارچه را بررسی کنیم و عوامل مؤثر بر این صنعت را بیان کنیم. چاپ پارچه یک خروجی خلاقانه و قابل تنظیم برای بیان دیدگاه هنری ارائه می‌دهد. خوب است بدانید علاوه بر همه‌ی موضوعات یاد شده پیشرفت در فناوری در حال ایجاد تغییرات نوین در این صنعت است، بنابراین اطلاع از پیشرفت‌های جدید الزامی است.

منابع: ++++